အစိုးရ (Government)
ကမာၻေပၚတြင္ လူအမ်ားဆံုးႏွင့္ ထိစပ္ေနရၿပီး ယင္းလူအမ်ား၏ လူေနမႈဘ၀မ်ား အတြက္ ေဆာင္႐ြက္ပးေန ရေသာ အႀကီးဆံုးေသာ အဖြဲ႕အစည္းမွာ အစိုးရပင္ျဖစ္ပါသည္။ အစိုးရ ေပၚလစီမ်ားသည္ တိုင္းျပည္အတြင္း မွီတင္းေနထိုင္ေသာ ျပည္သူတစ္ဦးျခင္းစီ လူမႈအဖြဲ႕အစည္းမ်ား စီးပြားေရးလုပ္ငန္းမ်ား၏ ဖြံ႕ၿဖိဳး တိုးတက္မႈ အေပၚ အက်ိဳးသက္ေရာက္မႈမ်ား ျဖစ္ေပၚေစပါသည္။ အစိုးရသည္ တိုင္းသူျပည္သားမ်ား၏ ေန႔စဥ္ဘ၀အေပၚ လႊမ္းမိုးလ်က္႐ွိေသာေၾကာင့္ အစိုးရေကာင္းမွျဖစ္မည္၊ အစိုးရျမန္မွ ျဖစ္မည္၊ အစိုးရမွန္မွ ျဖစ္ပါမည္။ ထို႕ေၾကာင့္ တ႐ုတ္ပညာ႐ွိ ကြန္ျဖဴးရွပ္(စ္)၏ အဆိုအမိန္႔တစ္ခုကိုရည္ၫႊန္းရသည္႐ွိေသာ-
The art of government simply consists in making things right or putting things in their right places. When the ruler himself in “right”, then the people naturally follow him in his right course. Confucius (551-479 BC)
အစိုးရ၏လုပ္ငန္းတာ၀န္မ်ားမွာ မ်ားေျမာင္လွပါသည္။ အဓိကတာ၀န္ယူေဆာင္႐ြက္ေပး ရေသာ လုပ္ငန္း တာ၀န္မ်ားမွာ -
• ႏိုင္ငံတကာဆက္ဆံေရး
• တိုင္းျပည္၏ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာ တည္တံ့ခိုင္ၿမဲေရးႏွင့္ ႏုိင္ငံေတာ္ကာကြယ္ေရး
• တိုင္းျပည္ေအးခ်မ္းသာယာေရး
• တရားဥပေဒစိုးမိုးေရး
• အမ်ားျပည္သူလိုအပ္ခ်က္ကို ျဖည့္ဆည္းေပးေရး
• စီးပြားေရးတိုးတက္ၿပီး ဘက္စံုဖြံ႔ၿဖိဳးတိုးတက္ေအာင္ေဆာင္႐ြက္ေရး
• ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမႈ ေလ်ာ့ခ်ေရးတို႕ျဖစ္ပါသည္။
ယင္းတို႔ကို ထင္သာျမင္သာေအာင္ ေဖာ္ျပရမည္ျဖစ္၍ အိမ္ယာ၊ အေဆာက္အဦမ်ား၊ လမ္း၊ တံတားမ်ား ေဆာက္လုပ္ျခင္း၊ အမ်ားျပည္သူ သံုးလွ်ပ္စစ္၊ ေရ၊ သန္႔႐ွင္းေရးတို႔ကို ျပည့္စံုေအာင္ ေဆာင္ ႐ြက္ေပးျခင္း၊ ပညာေရး၊ က်န္းမာေရး၊ တရားဥပေဒစိုးမိုးေရး၊ သယ္ယူပို႔ေဆာင္ေရး၊ ကုန္သြယ္ေရး၊ စက္မႈလက္မႈ၊ ႏိုင္ငံျခားေရး၊ လူ၀င္မႈႀကီးၾကပ္ေရး၊ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ထိန္းသိမ္းေရး စသည္အားျဖင့္ အလြန္မ်ားေျမာင္လွပါသည္။ ဖြဲ႕စည္းအုပ္ခ်ဳပ္ပံု အေျခခံဥပေဒျဖင့္ ဖြဲ႕စည္းထားေသာအစိုးရမွာ ဒီမိုကေရစီ အစိုးရ ျဖစ္ပါသည္။ ျပည္သူတစ္ဦးခ်င္းစီ၏ အေျခခံ လြတ္လပ္ခြင့္ကို ကာကြယ္ျခင္းႏွင့္ ေ႐ြးေကာက္ပြဲမ်ားကို တရားမွ်တစြာျပဳလုပ္ႏိုင္ရန္ စည္းစနစ္ ေပါင္းမ်ားစြာ ေရးဆြဲသတ္မွတ္ျခင္းဟူေသာ တာ၀န္ယူစရာမ်ားလည္း ႐ွိပါသည္။
ဤကဲ့သို႔ေသာ မ်ားေျမာင္လွစြာေသာ အစိုးရ၏ တာ၀န္၀တၱရားမ်ားႏွင့္ ျပည္သူတစ္ဦးခ်င္းစီႏွင့္ တိုင္းျပည္ တစ္ခုလံုး၏ ေန႔စဥ္ ဘ၀အေပၚ လႊမ္းမိုးထားရေသာ အစိုးရအေနျဖင့္ နိစၥဒူ၀လုပ္ငန္းမ်ားကို စြမ္းေဆာင္ႏိုင္ရန္ ကုန္က်စရိတ္ႀကီးမားစြာ ဗ်ဴ႐ိုကေရစီအုပ္ခ်ဳပ္ေရးယႏၲရားကို အုပ္ခ်ဳပ္ လုပ္ကိုင္ေသာ္လည္း စြမ္းရည္မျပည့္၀ျခင္း၊ အစိုးရ၀န္ထမ္းမ်ား တာ၀န္ခံမႈမ႐ွိျခင္း၊ အစိုးရလုပ္ေဆာင္ခ်က္မ်ား ထင္သာျမင္သာ မ႐ွိျခင္း၊ အဂတိလိုက္စားျခင္း စသည္မ်ား ျဖစ္ ေပၚခဲ့ပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ကမၻာတစ္၀ွမ္းလံုး႐ွိ အစိုးရမ်ားမွာ အစိုးရပံုစံသစ္ ေျပာင္းလဲရန္ (Reinvent the Government) ဟူ၍လည္းေကာင္း၊ NPM (New Public Management) ဟူ၍လည္းေကာင္း၊ (Government 2.0) ဟူ၍လည္းေကာင္း ေၾကြးေၾကာ္ၿပီး ႀကိဳးပမ္း ခဲ့ၾကပါသည္။ တစ္နည္းအားျဖင့္ အစိုးရအုပ္ခ်ဳပ္ေရး ဗ်ဴ႐ိုကေရစီယႏၲရားအေပၚ အေလးေပး ထားၿပီး ျပည္သူလူထုအေပၚ ေဆာင္႐ြက္ေပးမႈအားနည္းခဲ့ေသာပံုစံမွ ျပည္သူလူထုအေပၚ ေဆာင္႐ြက္ေပးမႈ အေလးထားၿပီး အစိုးရအုပ္ခ်ဳပ္မႈယႏၲရား ေသးငယ္စြာျဖင့္ အလုပ္လုပ္ႏိုင္မည့္ ပံုစံအမ်ိဳးမ်ိဳးတို႔ ကူးေျပာင္းရန္ ျဖစ္ပါသည္။
အထက္ပါအတိုင္း အစိုးရပံုစံ ေျပာင္းေရးအတြက္ ႀကိဳးပမ္းခဲ့ၾကေသာ္လည္း လက္ေတြ႔တြင္ ထိေရာက္အာင္ျမင္မႈ ႐ွိသင့္သေလာက္မ႐ွိခဲ့ရာ အစိုးရပံုစံေျပာင္းေရးအတြက္ အေျခခံက်ေသာ တြန္းအား တစ္ခုခုလိုေနၿပီဟု သေဘာေပါက္လက္ခံခဲ့ၾကပါသည္။ ယင္းလိုအပ္ေနေသာ တြန္းအားသည္ ICT ဟုေခၚေသာ သတင္းအခ်က္အလက္ႏွင့္ ဆက္သြယ္ေရးနည္းပညာ (Information & Communication Technology) ပင္ျဖစ္ပါသည္။ ICT နည္းပညာ တစ္႐ွိန္ထိုး တိုးတက္ေျပာင္းလဲလာခဲ့ေသာေၾကာင့္ လူတို႔ ေန႔စဥ္ေနထိုင္ အလုပ္လုပ္ကိုင္ပံု၊ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းမ်ား ေဆာင္႐ြက္လုပ္ကိုင္ပံု၊ အစိုးရ အေနျဖင့္ ျပည္သူလူထုကို ေဆာင္႐ြက္မႈ ေပးပံုတုိ႔ကိုမ်ားစြာ ေျပာင္းလဲလာခဲ့ၿပီ ျဖစ္ပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ICT နည္းပညာကို အစိုးရမွ အားကိုးျပဳၿပီး ျပည္သူလူထု၊ စီးပြားလုပ္ငန္းမ်ား၊ အစိုးရ၀န္ထမ္းမ်ားအေပၚ အက်ိဳးေက်းဇူး ရ႐ွိလာေအာင္ျပဳလုပ္ျခင္းကို Electronic Government (သို႔) e-Government ဟူ၍ အမည္နာမ တတ္ေခၚေ၀ၚျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ သာမန္အားျဖင့္ e-Government ကို အင္တာနက္ အသံုးျပဳ၍ အစိုးရ လုပ္ငန္းမ်ား ေဆာင္႐ြက္ၿပီး ျပည္သူလူထုသို႔ အစိုးရေဆာင္႐ြက္မႈမ်ားလာျခင္းဟူ၍ အသိမ်ားေသာ္လည္း e-Government သေဘာတရားမ်ား၊ နည္းပညာ၊ အျခခံအေဆာက္အဦ၊ စီးပြားေရးျဖစ္စဥ္၊ လူ႔စြမ္းအား အရင္းအျမစ္တို႔သာမက ယင္းတို႔အားလံုး ေပါင္းစပ္ၿပီး ျဖစ္ေပၚေနေသာ က်ယ္ျပန္႔နက္႐ိႈင္းေသာ အေျခ အေနႀကီး တစ္ခုျဖစ္ပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ e-Government ပံုစံျဖင့္ ေအာင္ျမင္စြာ ေဆာင္႐ြက္မႈ မ်ားေပးႏိုင္ရန္မွာ ပါ၀င္ဆက္သြယ္ႏိုင္ေသာ ဌာနမ်ား၊ အဖြဲ႕မ်ားအားလံုးဆက္စပ္ညႇိႏႈိင္း ပူးေပါင္း ပါ၀င္ေဆာင္႐ြက္ႏိုင္မွသာ ေအာင္ျမင္ႏိုင္မည္ ျဖစ္ပါသည္။
e-Government ဆုိသည္မွာ -
e-Government ကုိ “Digital Government” ဟူ၍ လည္းေကာင္း၊ “Internet-worked Government” ဟူ၍ လည္းေကာင္း၊ “Government Online” ဟူ၍လည္းေကာင္း၊ အမ်ိဳးမ်ိဳး ေခၚဆိုၾကရာ အေျခခံအႏွစ္သာရမွာ အတူတူပင္ျဖစ္ပါသည္။ အစိုးရအေနျဖင့္ အင္တာနက္၊ အထူးသျဖင့္ Web-base Internet အနည္းပညာကို အသံုးျပဳၿပီး ျပည္သူလူထု၊ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းမ်ား၊ အစိုးရ၀န္ထမ္းမ်ားႏွင့္ အစိုးရလုပ္ငန္း အခ်င္းခ်င္းတို႔အား အစိုးရေဆာင္႐ြက္မႈမ်ားကို ပိုမိုေကာင္းမြန္စြာေပးျခင္းဟူေသာ အဓိပၸာယ္သေဘာရပါသည္။ အခ်ိဳ႕ကမူ e-Government ဆိုသည္မွာ အစိုးရႏွင့္ ျပည္သူလူထုအၾကား ဆက္စပ္ေဆာင္႐ြက္ လုပ္ကိုင္မႈမ်ားကို အီလက္ထေရာနစ္ ပံုစံျဖင့္ျပဳလုပ္ျခင္းျဖစ္သည္ ဟူ၍လည္း လြယ္လြယ္ကူကူ အဓိပၸာယ္ဖြင့္ တတ္ၾကပါသည္။ အမွန္တကယ္တြင္ e-Government ဟူသည္ ျပည္သူလူထုက အစိုးရ ေဆာင္႐ြက္မႈမ်ားကို အီလက္ထေရာနစ္ ပံုစံျဖင့္ ပိုမိုလ်င္ျမန္ ထိေရာက္စြာ ေပးႏိုင္ျခင္းအျပင္ အစိုးရ အခ်င္းခ်င္းလည္း ပို၍ ဆက္စပ္ ထိေရာက္စြာ ေဆာင္႐ြက္လုပ္ကိုင္လာႏိုင္ေသာ အက်ိဳးတရားကိုပါ ရ႐ွိေစႏိုင္ေသာေၾကာင့္ အစိုးရ လုပ္ငန္းတြင္ အီလက္ထေရာနစ္ပံုစံျဖင့္ ေဆာင္႐ြက္ လုပ္ကိုင္ႏိုင္သည္။ “e-Administration” သေဘာ တရားလည္း ေပါင္းစပ္ပါ၀င္ေနသည္ဟုလည္း သိရန္လိုအပ္ပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ “e-Government” ကို အဓိပၸါယ္ဖြင့္ရာတြင္ အစိုးရ ေဆာင္႐ြက္မႈမ်ားကို ပိုမိုလ်င္ျမန္ထိေရာက္ေစရန္ အီလက္ထေရာနစ္နည္းပညာ (သို႔) အင္တာနက္ နည္းပညာအသံုးျပဳၿပီး ေဆာင္႐ြက္ျခင္းဟူေသာ က်ဥ္းေျမာင္းသည့္ အဓိပၸာယ္ ဖြင့္ဆိုမႈအစား၊ ေခတ္မီ ICT နည္းပညာမ်ားကို အသံုးျပဳၿပီး အစိုးရ၊ ျပည္သူလူထု၊ စီးပြားေရး လုပ္ငန္းမ်ားအၾကား အလ်င္မျပတ္ပိုမိုဆက္စပ္ တိုးတက္သြားရင္းျဖင့္ တိုင္းျပည္၏ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး၊ လူမႈေရးတို႔ ပါ၀င္ေသာ လူမႈအေဆာက္အဦ တစ္ခုလံုး အတိုင္းအတာျဖင့္ ေျပာင္းလဲတိုးတက္ သြားေစႏိုင္ေသာျဖစ္စဥ္ဟု အဓိပၸါယ္က်ယ္ျပန္႔စြာ ဖြင့္ဆိုႏိုင္ပါသည္။
e-Government တြင္ ပါ၀င္အက်ံဳး၀င္ မႈမ်ား (Perspectives of e-Government)
အစိုးရလုပ္ငန္းမ်ား ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲ ေရးတြင္ အဓိကက်ေသာ “အစိုးရ” (Government)၊ “ျပည္သူ” (Citizens) ႏွင့့္ “စီးပြားေရးလုပ္ငန္းမ်ား” (Businesses) တို႔ အက်ံဳး၀င္ဆက္စပ္ေနေသာ e-Government အသြင္သ႑န္ကို ပံု(၂)အတိုင္း ေတြ႕ျမင္ႏိုင္ပါ သည္။ ယင္းအေျခခံ (၃) မ်ိဳးတြင္ အစိုးရသည္ ဦးေဆာင္ အစပ်ိဳးသူ (Initiator) အျဖစ္လည္း ေကာင္း၊ လုပ္ငန္းအ႐ွိန္ျမႇင့္သူ (Reactor) အျဖစ္ လည္းေကာင္း၊ ျပည္သူလူထုႏွင့္ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းမ်ားကို စဥ္ဆက္မျပတ္ ထိစပ္ေဆာင္ ႐ြက္ ေနရမည္ ျဖစ္ ပါသည္။
Government-to-Government (G2G)
အစိုးရ လုပ္ငန္းအခ်င္းခ်င္း သတင္း အခ်က္အလက္မ်ား ျဖန္႔ေ၀ျခင္း၊ လုပ္ေဆာင္ခ်က္မ်ားကို အီလက္ထေရာနစ္သေဘာ အြန္လိုင္း ေဆာင္႐ြက္ျခင္း တို႔ပါ၀င္သည္။ ယင္းလုပ္ငန္း စဥ္တြင္ အစိုးရ၀န္ထမ္း အခ်င္းခ်င္း၊ အစိုးရဌာန အခ်င္းခ်င္း၊ ၀န္ႀကီးဌာနအခ်င္းခ်င္း၊ အစိုးရ အခ်င္းခ်င္းတို႔ အားလံုး အက်ံဳး၀င္ပါသည္။
Government to Business (G2B)
စီးပြားေရးလုပ္ငန္းမ်ား၊ အစိုးရႏွင့္ ဆက္စပ္လုပ္ကိုင္ရေသာ လုပ္ေဆာင္ခ်က္မ်ား ႀကိဳးနီစနစ္ပံုစံမ်ိဳး မဟုတ္ဘဲ လ်င္ျမန္သြက္လက္ၿပီး ဆက္စပ္ေဆာင္႐ြက္ေနရေသာ ကုန္က်စရိတ္ (Transaction Costs) သက္သာေစရန္ အစိုးရ ႏွင့္ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းမ်ားအၾကား အြန္လိုင္း (Online) ေဆာင္႐ြက္ လုပ္ကိုင္လာေစႏိုင္မည့္ အေျခအေနတစ္ခုျဖစ္ပါသည္။ အစိုးရဌာနမ်ား သို႔ သြားရန္မလိုဘဲ (၂၄)နာရီမျပတ္ e-Form မ်ားရ ယူႏိုင္ျခင္း၊ ျဖည့္စြက္ၿပီး ျပန္ပို႔ႏိုင္ျခင္း၊ အဆို အျပဳခ်က္မ်ား တင္ျပႏိုင္ျခင္း၊ ပါမစ္မ်ားေလွ်ာက္ထားႏိုင္ျခင္း စသည္တို႔ကို လြယ္ကူလ်င္ျမန္စြာ ျပဳလုပ္လာ ႏိုင္မည္ျဖစ္ပါသည္။
Government to Citizen (G2C)
အစိုးရႏွင့္ ျပည္သူလူထု နာရီမလပ္ ဆက္စပ္ေနၿပီး အစိုးရေဆာင္႐ြက္မႈမ်ားကို ျပည္ သူလူထုသို႔ အီလက္ထေရာနစ္၏ နည္းလမ္းျဖင့္ ေဆာင္႐ြက္မႈေပးျခင္းမ်ဳိး (Non-Stop Services) ျဖစ္သကဲ့သို႔ ျပည္သူမ်ား အေနျဖင့္ အစိုးရဌာနမ်ားသို႔ သြားရန္မလိုဘဲ တစ္ေနရာ တည္းမွ တစ္ထိုင္တည္း အစိုးရ ဌာအားလံုးႏွင့္ သက္ဆိုင္ေသာ လုပ္ငန္းမ်ားအားလံုးကို ေဆာင္႐ြက္ႏိုင္မည့္ (One-Stop-Shop) ပံုစံ မ်ားလည္းပါ၀င္သည္။ ထို႔အျပင္ ၿမိဳ႕ျပေဒသ၊ ေက်း လက္ေဒသဟူ၍ ခြဲျခားရန္မလိုေတာ့ဘဲ အစိုးရ လုပ္ေဆာင္မႈမ်ားကို တစ္ေျပးညီေပးႏိုင္မည့္ (Universal Services) မ်ိဳးလည္း ျဖစ္ပါသည္။
အီလက္ထေရာနစ္ အစိုးရဟူေသာ (e-Government) လုပ္ငန္းကို အေကာင္ အထည္ေဖာ္ရင္းျဖင့္ အစိုးရ၏ စီမံအုပ္ခ်ဳပ္မႈကို ေကာင္းမြန္ေစေသာ (e-Government) ကိုလည္း တစ္ပါတည္း ျဖစ္ေပၚေစ ႏိုင္ပါသည္။ (e-Governance) တြင္၊ (e-Administration)၊ (e-Citizen and e-Services)ႏွင့့္ (e-Society) တုိ႕ပါ၀င္ လ်က္႐ွိပါသည္။ (e-Administration) ေၾကာင့္ အစိုးရ လုပ္ငန္းမ်ား စီမံအုပ္ခ်ဳပ္ လုပ္ကိုင္မႈမ်ား တိုးတက္ေကာင္းမြန္ လာျခင္းေၾကာင့္ ျပည္သူလူထုသို႔ အစိုးရ ေဆာင္႐ြက္မႈမ်ားတို႔ကို ေကာင္းမြန္ စြာေပးႏိုင္ရန္ (e-Citizens and e-Services) မ်ား ေပၚေပါက္လာသကဲ့သို႔ အစိုးရ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းမ်ား ႏွင့္ လူမႈအဖြဲ႕အစည္းမ်ားပါမက်န္ အားလံုးဆက္ စပ္ေဆာင္႐ြက္လ်က္႐ွိေသာ ျဖစ္စဥ္ႀကီးေၾကာင့္ (e-Society) ၾကီး ေပၚေပါက္လာေစႏိုင္ပါသည္။
e-Government လုပ္ငန္းအဆင့္ဆင့္ အေကာင္အထည္ေဖာ္ေဆာင္႐ြက္ပံု (e-Government Development Models)
e-Government လုပ္ငန္း ေအာင္ ျမင္စြာ အေကာင္အထည္ေဖာ္ႏိုင္ရန္မွာ ခ်မွတ္ေသာမဟာဗ်ဴဟာ၊ ပါ၀င္ သက္ဆိုင္သူမ်ား၊ နည္း ပညာစသည္တို႔အားလံုးကို ေပါင္းစပ္ညိႇႏႈိင္းကာ လက္ေတြ႕ အေကာင္ အထည္ေဖာ္ရေသာ က်ယ္ျပန္႔ ခက္ခဲသည့္ လုပ္ငန္းစဥ္ျဖစ္ပါသည္။ ကမၻာေပၚ႐ွိ ႏုိင္ငံအသီးသီး၏ e-Government အသြင္ေျပာင္းလဲမႈျဖစ္စဥ္၏ ပထမဆံုးေသာ အခ်က္မွာ မိမိအဖြဲ႕အစည္းႏွင့္ သက္ဆိုင္ေသာ အေၾကာင္းအရာမ်ားကို Web-site ျပဳလုပ္ၿပီး သတင္းအခ်က္အလက္ ထုတ္လႊင့္ျဖန္႔ခ်ိျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ထို႔ေနာက္ ယင္းအြန္လိုင္းခ်ိတ္ဆက္ ႏိုင္သည့္ (Online Interface)ႏွင့္ အစိုးရ အဖြဲ႕အစည္း၏ အစိုးရအဖြဲ႔အစည္း၏ လုပ္ငန္းမ်ားမ်ားကို ခ်ိတ္ဆက္ႏိုင္ရာမွ ျပည္သူလူထုအေနျဖင့္ အစိုးရလုပ္ငန္းမ်ားႏွင့္ အီလက္ထေရာနစ္ ပံုစံ ခ်ိတ္ဆက္ ေဆာင္႐ြက္လာႏိုင္ခဲ့ၾကပါသည္။ ထို႔ေနာက္ ျပည္သူမ်ားအား ေဆာင္႐ြက္ မႈေပးႏိုင္သည္။ Web-portal မ်ားကို ထူေထာင္ႏိုင္လာသျဖင့္ အစိုးရႏွင့္ ျပည္သူလူထု “One-to-One Relationship” လုပ္ႏိုင္လာရာ အစိုးရႏွင့္ ျပည္သူလူထုအၾကား ႏွစ္လမ္းသြားဆက္သြယ္ႏိုင္မႈ (Two-way Communication Channels) မ်ားကို ေဖာ္ေဆာင္ႏိုင္လာခဲ့ၾကပါသည္။ ထို႔ေနာက္ e-Government ေဖာ္ေဆာင္မႈ ၏ ေနာက္ဆံုးအဆင့္တြင္မူ ျပည္သူလူထုသည္ အစိုးရအဖြဲ႔မ်ားအား သီးျခားစီ အကြဲကြဲအျပားျပား ဆက္ဆံရမည့္အစား အစိုးရ အစုအားလံုးအတြက္ ဆက္သြယ္မႈတစ္ခုတည္း မွတ္ခ်က္တင္ႏိုင္သည္။ “One-Stop-Shop” ပံုစံမ်ိဳး ျဖစ္လာေစပါေတာ့သည္။
ပံု(၃)တြင္ ေဖာ္ျပထားသည့္အတိုင္း သုေတသနျပဳလုပ္ခဲ့သည့္ အဖြဲ႔အစည္းမ်ားမွ e-Government အေကာင္အထည္ေဖာ္မႈ အဆင့္ဆင့္ကို တင္ျပထားခဲ့ပါသည္။ တင္ျပသည့္ ႐ႈေထာင့္ မတူညီသည္က လြဲ၍ အေျခခံအားျဖင့္ ခပ္ဆင္ဆင္ပင္ျဖစ္ၾကပါသည္။ သို႔ေသာ္ ကမၻာေပၚတြင္ e-Government အေကာင္အထည္ ေဖာ္ေရးအတြက္ ပံုေသလိုက္နာရမည့္ တိက်ေသာ ပံုေသနည္းမ်ိဳးမ႐ွိဘဲ သက္ဆိုင္ရာ တိုင္းျပည္၏ အေျခအေနေပၚတြင္မူတည္ၿပီး ကြဲျပားျခားနားမႈ မ်ား ႐ွိႏိုင္ပါသည္။ မည္သို႔ပင္ဆိုေစကာမူ အစပိုင္းတြင္ Initiation (သို႕) Information Publishing (သို႕) Catalogue (သို႕) One-way Communication ၾကရၿပီး ေနာက္ဆံုး အဆင့္တြင္ Customization (သို႕) Full Integration (သို႕) Horizontal Integration across Government Administration စသည့္ အဆင့္သို႔ ေရာက္႐ွိသြားၾကမည္ ျဖစ္ပါသည္။
Lame & Loc (2001) မွ အဆိုျပဳ တင္ျပေသာ e-Government အေကာင္အထည္ ေဖာ္မႈအဆင့္ဆင့္ကို ပံု (၄) တြင္ အေသး စိတ္ ေလ့လာႏိုင္ပါသည္။
Layne &Lee ၏ တင္ျပခ်က္မွာ အစိုးရလုပ္ငန္းမ်ား Website လႊင့္တင္ၿပီး မိမိအဖြဲ႕အစည္း အေၾကာင္းအရာမ်ားကို Catalogue ကဲ့သို႔ တင္ျပၿပီး လိုအပ္သည့္ပံုစံ (Form) မ်ားကို Download ယူႏိုင္ေသာ One-way Communication ျဖင့္စပါသည္။ ထို႔ေနာက္ အစိုးရေဆာင္႐ြက္မႈမ်ားကို Online ရယူႏိုင္ေသာ အစိုးရလုပ္ေဆာင္ရမည့္ပံုစံ (Form) မ်ားကို Online တင္ႏိုင္ကာ Tow-Way အလုပ္လုပ္ႏိုင္သည့္ အဆင့္ျဖစ္လာပါက တိုက္႐ိုက္ အစိုးရအဖြဲ႕အစည္းမ်ားႏွင့္ အထက္ႏွင့္ေအာက္ ေဒါင္လိုက္ ေပါင္းစပ္ သြားေသာ (Vertical Integration) ျဖစ္သြားရာမွ ေနာက္ဆံုးတြင္ အစိုးရ လုပ္ငန္းမ်ားအၾကား အလ်ား လိုက္ေပါင္းစပ္သြားေသာ (Horizontal Integration) ျဖစ္သြားရာက အစိုးရအဖြဲ႕ အစည္းတစ္ခု တည္းပံု ျဖစ္သြားရာက ျပင္ပလူမ်ားအေနျဖင့္ အစိုးရ လုပ္ငန္းမ်ား အားလံုးကို တစ္ေနရာတည္း ဆက္သြယ္႐ံုျဖင့္ ေဆာင္႐ြက္ႏိုင္ေသာ One-Stop-Shop ပံုစံ ျဖစ္သြား ႏိုင္ေၾကာင္း ကို ေဖာ္ျပထားျခင္းျဖစ္ ပါသည္။
Watson & Mundy (၂၀၀၁)အဆိုျပဳတင္ျပထားေသာ e-Government ျဖစ္ေပၚတိုးတက္မႈတြင္ (Initiation) ၊ (Infusion)ႏွင့္ (Customization) ဟူေသာ အဆင့္(၃)ဆင့္ကိုသာ လြယ္ကူ႐ွင္းလင္းစြာ တင္ျပထားပါသည္။ ပထမအဆင့္အစပ်ိဳးခ်ိန္ (Initiation) တြင္ Website ျဖင့္ ျပည္သူလူထုသိရန္ သက္ဆိုင္ရာ အစိုးရ အဖြဲ႔အစည္းႏွင့္ သက္ဆိုင္ေသာ သတင္းအခ်က္အလက္မ်ားကို လႊင့္တင္ထုတ္ ျပန္လာသည့္ အေျခအေန၌ ျပည္သူလူထုသည္ ယင္းအစိုးရ Website ျဖင့္ ဆက္သြယ္ႏိုင္ မည္ျဖစ္ပါသည္။ ဒုတိယအဆင့္ (Infusion) တြင္မူ အစိုးရတစ္ခုလံုုး အီလက္ထေရာနစ္ အစိုးရ ျဖစ္သြားကာ ျပည္သူလူထုအေနျဖင့္ အစိုးရႏွင့္ သက္ဆိုင္သမွ်အားလံုးကို လြတ္လပ္ က်ယ္ျပန္႔စြာ ထိစပ္ႏိုင္႐ံုသာမက အစိုးရအတြက္ ေပးေဆာင္ၾကရမည့္ အခြန္အခအားလံုးကိုလည္း Online ေပးႏိုင္ေသာ အေျခအေနျဖစ္ပါသည္။ ေနာက္ဆံုးအဆင့္ (Customization) တြင္မူ အစိုးရႏွင့္ျပည္သူ One-To-One ထိစပ္ ဆက္ဆံႏိုင္မႈ႐ွိသြားကာ ျပည္သူတစ္ဦးခ်င္းစီ အေၾကာင္းအရာအလံုးစံု အလြယ္တကူ သိ႐ွိႏိုင္ရန္ မွတ္တမ္းတင္ သိမ္းဆည္းထားသကဲ့သို႔ ျပည္သူ တစ္ဦးခ်င္းစီမွလည္း မိမိႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာ အေၾကာင္းအရာမ်ားကို လိုအပ္ သလို ျပင္ဆင္ေျပာင္းလဲမႈမ်ား လည္း ျပဳလုပ္သြားႏိုင္မည့္ အေျခအေနျဖစ္မ်ိဳးျဖစ္ပါသည္။ e-Government တစ္ဆင့္ၿပီး တစ္ဆင့္ ျဖစ္ထြန္းေအာင္ ျမင္လာသည္ႏွင့္အမွ် e-Democracy ပံုစံ လည္း က်ယ္ျပန္႔ ထြန္းကား လာႏိုင္မည္ ကိုလည္း ေဖာ္ျပထားပါသည္။
ကမာၻေပၚတြင္ လူအမ်ားဆံုးႏွင့္ ထိစပ္ေနရၿပီး ယင္းလူအမ်ား၏ လူေနမႈဘ၀မ်ား အတြက္ ေဆာင္႐ြက္ပးေန ရေသာ အႀကီးဆံုးေသာ အဖြဲ႕အစည္းမွာ အစိုးရပင္ျဖစ္ပါသည္။ အစိုးရ ေပၚလစီမ်ားသည္ တိုင္းျပည္အတြင္း မွီတင္းေနထိုင္ေသာ ျပည္သူတစ္ဦးျခင္းစီ လူမႈအဖြဲ႕အစည္းမ်ား စီးပြားေရးလုပ္ငန္းမ်ား၏ ဖြံ႕ၿဖိဳး တိုးတက္မႈ အေပၚ အက်ိဳးသက္ေရာက္မႈမ်ား ျဖစ္ေပၚေစပါသည္။ အစိုးရသည္ တိုင္းသူျပည္သားမ်ား၏ ေန႔စဥ္ဘ၀အေပၚ လႊမ္းမိုးလ်က္႐ွိေသာေၾကာင့္ အစိုးရေကာင္းမွျဖစ္မည္၊ အစိုးရျမန္မွ ျဖစ္မည္၊ အစိုးရမွန္မွ ျဖစ္ပါမည္။ ထို႕ေၾကာင့္ တ႐ုတ္ပညာ႐ွိ ကြန္ျဖဴးရွပ္(စ္)၏ အဆိုအမိန္႔တစ္ခုကိုရည္ၫႊန္းရသည္႐ွိေသာ-
The art of government simply consists in making things right or putting things in their right places. When the ruler himself in “right”, then the people naturally follow him in his right course. Confucius (551-479 BC)
အစိုးရ၏လုပ္ငန္းတာ၀န္မ်ားမွာ မ်ားေျမာင္လွပါသည္။ အဓိကတာ၀န္ယူေဆာင္႐ြက္ေပး ရေသာ လုပ္ငန္း တာ၀န္မ်ားမွာ -
• ႏိုင္ငံတကာဆက္ဆံေရး
• တိုင္းျပည္၏ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာ တည္တံ့ခိုင္ၿမဲေရးႏွင့္ ႏုိင္ငံေတာ္ကာကြယ္ေရး
• တိုင္းျပည္ေအးခ်မ္းသာယာေရး
• တရားဥပေဒစိုးမိုးေရး
• အမ်ားျပည္သူလိုအပ္ခ်က္ကို ျဖည့္ဆည္းေပးေရး
• စီးပြားေရးတိုးတက္ၿပီး ဘက္စံုဖြံ႔ၿဖိဳးတိုးတက္ေအာင္ေဆာင္႐ြက္ေရး
• ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမႈ ေလ်ာ့ခ်ေရးတို႕ျဖစ္ပါသည္။
ယင္းတို႔ကို ထင္သာျမင္သာေအာင္ ေဖာ္ျပရမည္ျဖစ္၍ အိမ္ယာ၊ အေဆာက္အဦမ်ား၊ လမ္း၊ တံတားမ်ား ေဆာက္လုပ္ျခင္း၊ အမ်ားျပည္သူ သံုးလွ်ပ္စစ္၊ ေရ၊ သန္႔႐ွင္းေရးတို႔ကို ျပည့္စံုေအာင္ ေဆာင္ ႐ြက္ေပးျခင္း၊ ပညာေရး၊ က်န္းမာေရး၊ တရားဥပေဒစိုးမိုးေရး၊ သယ္ယူပို႔ေဆာင္ေရး၊ ကုန္သြယ္ေရး၊ စက္မႈလက္မႈ၊ ႏိုင္ငံျခားေရး၊ လူ၀င္မႈႀကီးၾကပ္ေရး၊ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ထိန္းသိမ္းေရး စသည္အားျဖင့္ အလြန္မ်ားေျမာင္လွပါသည္။ ဖြဲ႕စည္းအုပ္ခ်ဳပ္ပံု အေျခခံဥပေဒျဖင့္ ဖြဲ႕စည္းထားေသာအစိုးရမွာ ဒီမိုကေရစီ အစိုးရ ျဖစ္ပါသည္။ ျပည္သူတစ္ဦးခ်င္းစီ၏ အေျခခံ လြတ္လပ္ခြင့္ကို ကာကြယ္ျခင္းႏွင့္ ေ႐ြးေကာက္ပြဲမ်ားကို တရားမွ်တစြာျပဳလုပ္ႏိုင္ရန္ စည္းစနစ္ ေပါင္းမ်ားစြာ ေရးဆြဲသတ္မွတ္ျခင္းဟူေသာ တာ၀န္ယူစရာမ်ားလည္း ႐ွိပါသည္။
ဤကဲ့သို႔ေသာ မ်ားေျမာင္လွစြာေသာ အစိုးရ၏ တာ၀န္၀တၱရားမ်ားႏွင့္ ျပည္သူတစ္ဦးခ်င္းစီႏွင့္ တိုင္းျပည္ တစ္ခုလံုး၏ ေန႔စဥ္ ဘ၀အေပၚ လႊမ္းမိုးထားရေသာ အစိုးရအေနျဖင့္ နိစၥဒူ၀လုပ္ငန္းမ်ားကို စြမ္းေဆာင္ႏိုင္ရန္ ကုန္က်စရိတ္ႀကီးမားစြာ ဗ်ဴ႐ိုကေရစီအုပ္ခ်ဳပ္ေရးယႏၲရားကို အုပ္ခ်ဳပ္ လုပ္ကိုင္ေသာ္လည္း စြမ္းရည္မျပည့္၀ျခင္း၊ အစိုးရ၀န္ထမ္းမ်ား တာ၀န္ခံမႈမ႐ွိျခင္း၊ အစိုးရလုပ္ေဆာင္ခ်က္မ်ား ထင္သာျမင္သာ မ႐ွိျခင္း၊ အဂတိလိုက္စားျခင္း စသည္မ်ား ျဖစ္ ေပၚခဲ့ပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ကမၻာတစ္၀ွမ္းလံုး႐ွိ အစိုးရမ်ားမွာ အစိုးရပံုစံသစ္ ေျပာင္းလဲရန္ (Reinvent the Government) ဟူ၍လည္းေကာင္း၊ NPM (New Public Management) ဟူ၍လည္းေကာင္း၊ (Government 2.0) ဟူ၍လည္းေကာင္း ေၾကြးေၾကာ္ၿပီး ႀကိဳးပမ္း ခဲ့ၾကပါသည္။ တစ္နည္းအားျဖင့္ အစိုးရအုပ္ခ်ဳပ္ေရး ဗ်ဴ႐ိုကေရစီယႏၲရားအေပၚ အေလးေပး ထားၿပီး ျပည္သူလူထုအေပၚ ေဆာင္႐ြက္ေပးမႈအားနည္းခဲ့ေသာပံုစံမွ ျပည္သူလူထုအေပၚ ေဆာင္႐ြက္ေပးမႈ အေလးထားၿပီး အစိုးရအုပ္ခ်ဳပ္မႈယႏၲရား ေသးငယ္စြာျဖင့္ အလုပ္လုပ္ႏိုင္မည့္ ပံုစံအမ်ိဳးမ်ိဳးတို႔ ကူးေျပာင္းရန္ ျဖစ္ပါသည္။
အထက္ပါအတိုင္း အစိုးရပံုစံ ေျပာင္းေရးအတြက္ ႀကိဳးပမ္းခဲ့ၾကေသာ္လည္း လက္ေတြ႔တြင္ ထိေရာက္အာင္ျမင္မႈ ႐ွိသင့္သေလာက္မ႐ွိခဲ့ရာ အစိုးရပံုစံေျပာင္းေရးအတြက္ အေျခခံက်ေသာ တြန္းအား တစ္ခုခုလိုေနၿပီဟု သေဘာေပါက္လက္ခံခဲ့ၾကပါသည္။ ယင္းလိုအပ္ေနေသာ တြန္းအားသည္ ICT ဟုေခၚေသာ သတင္းအခ်က္အလက္ႏွင့္ ဆက္သြယ္ေရးနည္းပညာ (Information & Communication Technology) ပင္ျဖစ္ပါသည္။ ICT နည္းပညာ တစ္႐ွိန္ထိုး တိုးတက္ေျပာင္းလဲလာခဲ့ေသာေၾကာင့္ လူတို႔ ေန႔စဥ္ေနထိုင္ အလုပ္လုပ္ကိုင္ပံု၊ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းမ်ား ေဆာင္႐ြက္လုပ္ကိုင္ပံု၊ အစိုးရ အေနျဖင့္ ျပည္သူလူထုကို ေဆာင္႐ြက္မႈ ေပးပံုတုိ႔ကိုမ်ားစြာ ေျပာင္းလဲလာခဲ့ၿပီ ျဖစ္ပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ICT နည္းပညာကို အစိုးရမွ အားကိုးျပဳၿပီး ျပည္သူလူထု၊ စီးပြားလုပ္ငန္းမ်ား၊ အစိုးရ၀န္ထမ္းမ်ားအေပၚ အက်ိဳးေက်းဇူး ရ႐ွိလာေအာင္ျပဳလုပ္ျခင္းကို Electronic Government (သို႔) e-Government ဟူ၍ အမည္နာမ တတ္ေခၚေ၀ၚျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ သာမန္အားျဖင့္ e-Government ကို အင္တာနက္ အသံုးျပဳ၍ အစိုးရ လုပ္ငန္းမ်ား ေဆာင္႐ြက္ၿပီး ျပည္သူလူထုသို႔ အစိုးရေဆာင္႐ြက္မႈမ်ားလာျခင္းဟူ၍ အသိမ်ားေသာ္လည္း e-Government သေဘာတရားမ်ား၊ နည္းပညာ၊ အျခခံအေဆာက္အဦ၊ စီးပြားေရးျဖစ္စဥ္၊ လူ႔စြမ္းအား အရင္းအျမစ္တို႔သာမက ယင္းတို႔အားလံုး ေပါင္းစပ္ၿပီး ျဖစ္ေပၚေနေသာ က်ယ္ျပန္႔နက္႐ိႈင္းေသာ အေျခ အေနႀကီး တစ္ခုျဖစ္ပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ e-Government ပံုစံျဖင့္ ေအာင္ျမင္စြာ ေဆာင္႐ြက္မႈ မ်ားေပးႏိုင္ရန္မွာ ပါ၀င္ဆက္သြယ္ႏိုင္ေသာ ဌာနမ်ား၊ အဖြဲ႕မ်ားအားလံုးဆက္စပ္ညႇိႏႈိင္း ပူးေပါင္း ပါ၀င္ေဆာင္႐ြက္ႏိုင္မွသာ ေအာင္ျမင္ႏိုင္မည္ ျဖစ္ပါသည္။
e-Government ဆုိသည္မွာ -
e-Government ကုိ “Digital Government” ဟူ၍ လည္းေကာင္း၊ “Internet-worked Government” ဟူ၍ လည္းေကာင္း၊ “Government Online” ဟူ၍လည္းေကာင္း၊ အမ်ိဳးမ်ိဳး ေခၚဆိုၾကရာ အေျခခံအႏွစ္သာရမွာ အတူတူပင္ျဖစ္ပါသည္။ အစိုးရအေနျဖင့္ အင္တာနက္၊ အထူးသျဖင့္ Web-base Internet အနည္းပညာကို အသံုးျပဳၿပီး ျပည္သူလူထု၊ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းမ်ား၊ အစိုးရ၀န္ထမ္းမ်ားႏွင့္ အစိုးရလုပ္ငန္း အခ်င္းခ်င္းတို႔အား အစိုးရေဆာင္႐ြက္မႈမ်ားကို ပိုမိုေကာင္းမြန္စြာေပးျခင္းဟူေသာ အဓိပၸာယ္သေဘာရပါသည္။ အခ်ိဳ႕ကမူ e-Government ဆိုသည္မွာ အစိုးရႏွင့္ ျပည္သူလူထုအၾကား ဆက္စပ္ေဆာင္႐ြက္ လုပ္ကိုင္မႈမ်ားကို အီလက္ထေရာနစ္ ပံုစံျဖင့္ျပဳလုပ္ျခင္းျဖစ္သည္ ဟူ၍လည္း လြယ္လြယ္ကူကူ အဓိပၸာယ္ဖြင့္ တတ္ၾကပါသည္။ အမွန္တကယ္တြင္ e-Government ဟူသည္ ျပည္သူလူထုက အစိုးရ ေဆာင္႐ြက္မႈမ်ားကို အီလက္ထေရာနစ္ ပံုစံျဖင့္ ပိုမိုလ်င္ျမန္ ထိေရာက္စြာ ေပးႏိုင္ျခင္းအျပင္ အစိုးရ အခ်င္းခ်င္းလည္း ပို၍ ဆက္စပ္ ထိေရာက္စြာ ေဆာင္႐ြက္လုပ္ကိုင္လာႏိုင္ေသာ အက်ိဳးတရားကိုပါ ရ႐ွိေစႏိုင္ေသာေၾကာင့္ အစိုးရ လုပ္ငန္းတြင္ အီလက္ထေရာနစ္ပံုစံျဖင့္ ေဆာင္႐ြက္ လုပ္ကိုင္ႏိုင္သည္။ “e-Administration” သေဘာ တရားလည္း ေပါင္းစပ္ပါ၀င္ေနသည္ဟုလည္း သိရန္လိုအပ္ပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ “e-Government” ကို အဓိပၸါယ္ဖြင့္ရာတြင္ အစိုးရ ေဆာင္႐ြက္မႈမ်ားကို ပိုမိုလ်င္ျမန္ထိေရာက္ေစရန္ အီလက္ထေရာနစ္နည္းပညာ (သို႔) အင္တာနက္ နည္းပညာအသံုးျပဳၿပီး ေဆာင္႐ြက္ျခင္းဟူေသာ က်ဥ္းေျမာင္းသည့္ အဓိပၸာယ္ ဖြင့္ဆိုမႈအစား၊ ေခတ္မီ ICT နည္းပညာမ်ားကို အသံုးျပဳၿပီး အစိုးရ၊ ျပည္သူလူထု၊ စီးပြားေရး လုပ္ငန္းမ်ားအၾကား အလ်င္မျပတ္ပိုမိုဆက္စပ္ တိုးတက္သြားရင္းျဖင့္ တိုင္းျပည္၏ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး၊ လူမႈေရးတို႔ ပါ၀င္ေသာ လူမႈအေဆာက္အဦ တစ္ခုလံုး အတိုင္းအတာျဖင့္ ေျပာင္းလဲတိုးတက္ သြားေစႏိုင္ေသာျဖစ္စဥ္ဟု အဓိပၸါယ္က်ယ္ျပန္႔စြာ ဖြင့္ဆိုႏိုင္ပါသည္။
e-Government တြင္ ပါ၀င္အက်ံဳး၀င္ မႈမ်ား (Perspectives of e-Government)
အစိုးရလုပ္ငန္းမ်ား ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲ ေရးတြင္ အဓိကက်ေသာ “အစိုးရ” (Government)၊ “ျပည္သူ” (Citizens) ႏွင့့္ “စီးပြားေရးလုပ္ငန္းမ်ား” (Businesses) တို႔ အက်ံဳး၀င္ဆက္စပ္ေနေသာ e-Government အသြင္သ႑န္ကို ပံု(၂)အတိုင္း ေတြ႕ျမင္ႏိုင္ပါ သည္။ ယင္းအေျခခံ (၃) မ်ိဳးတြင္ အစိုးရသည္ ဦးေဆာင္ အစပ်ိဳးသူ (Initiator) အျဖစ္လည္း ေကာင္း၊ လုပ္ငန္းအ႐ွိန္ျမႇင့္သူ (Reactor) အျဖစ္ လည္းေကာင္း၊ ျပည္သူလူထုႏွင့္ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းမ်ားကို စဥ္ဆက္မျပတ္ ထိစပ္ေဆာင္ ႐ြက္ ေနရမည္ ျဖစ္ ပါသည္။
Government-to-Government (G2G)
အစိုးရ လုပ္ငန္းအခ်င္းခ်င္း သတင္း အခ်က္အလက္မ်ား ျဖန္႔ေ၀ျခင္း၊ လုပ္ေဆာင္ခ်က္မ်ားကို အီလက္ထေရာနစ္သေဘာ အြန္လိုင္း ေဆာင္႐ြက္ျခင္း တို႔ပါ၀င္သည္။ ယင္းလုပ္ငန္း စဥ္တြင္ အစိုးရ၀န္ထမ္း အခ်င္းခ်င္း၊ အစိုးရဌာန အခ်င္းခ်င္း၊ ၀န္ႀကီးဌာနအခ်င္းခ်င္း၊ အစိုးရ အခ်င္းခ်င္းတို႔ အားလံုး အက်ံဳး၀င္ပါသည္။
Government to Business (G2B)
စီးပြားေရးလုပ္ငန္းမ်ား၊ အစိုးရႏွင့္ ဆက္စပ္လုပ္ကိုင္ရေသာ လုပ္ေဆာင္ခ်က္မ်ား ႀကိဳးနီစနစ္ပံုစံမ်ိဳး မဟုတ္ဘဲ လ်င္ျမန္သြက္လက္ၿပီး ဆက္စပ္ေဆာင္႐ြက္ေနရေသာ ကုန္က်စရိတ္ (Transaction Costs) သက္သာေစရန္ အစိုးရ ႏွင့္ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းမ်ားအၾကား အြန္လိုင္း (Online) ေဆာင္႐ြက္ လုပ္ကိုင္လာေစႏိုင္မည့္ အေျခအေနတစ္ခုျဖစ္ပါသည္။ အစိုးရဌာနမ်ား သို႔ သြားရန္မလိုဘဲ (၂၄)နာရီမျပတ္ e-Form မ်ားရ ယူႏိုင္ျခင္း၊ ျဖည့္စြက္ၿပီး ျပန္ပို႔ႏိုင္ျခင္း၊ အဆို အျပဳခ်က္မ်ား တင္ျပႏိုင္ျခင္း၊ ပါမစ္မ်ားေလွ်ာက္ထားႏိုင္ျခင္း စသည္တို႔ကို လြယ္ကူလ်င္ျမန္စြာ ျပဳလုပ္လာ ႏိုင္မည္ျဖစ္ပါသည္။
Government to Citizen (G2C)
အစိုးရႏွင့္ ျပည္သူလူထု နာရီမလပ္ ဆက္စပ္ေနၿပီး အစိုးရေဆာင္႐ြက္မႈမ်ားကို ျပည္ သူလူထုသို႔ အီလက္ထေရာနစ္၏ နည္းလမ္းျဖင့္ ေဆာင္႐ြက္မႈေပးျခင္းမ်ဳိး (Non-Stop Services) ျဖစ္သကဲ့သို႔ ျပည္သူမ်ား အေနျဖင့္ အစိုးရဌာနမ်ားသို႔ သြားရန္မလိုဘဲ တစ္ေနရာ တည္းမွ တစ္ထိုင္တည္း အစိုးရ ဌာအားလံုးႏွင့္ သက္ဆိုင္ေသာ လုပ္ငန္းမ်ားအားလံုးကို ေဆာင္႐ြက္ႏိုင္မည့္ (One-Stop-Shop) ပံုစံ မ်ားလည္းပါ၀င္သည္။ ထို႔အျပင္ ၿမိဳ႕ျပေဒသ၊ ေက်း လက္ေဒသဟူ၍ ခြဲျခားရန္မလိုေတာ့ဘဲ အစိုးရ လုပ္ေဆာင္မႈမ်ားကို တစ္ေျပးညီေပးႏိုင္မည့္ (Universal Services) မ်ိဳးလည္း ျဖစ္ပါသည္။
အီလက္ထေရာနစ္ အစိုးရဟူေသာ (e-Government) လုပ္ငန္းကို အေကာင္ အထည္ေဖာ္ရင္းျဖင့္ အစိုးရ၏ စီမံအုပ္ခ်ဳပ္မႈကို ေကာင္းမြန္ေစေသာ (e-Government) ကိုလည္း တစ္ပါတည္း ျဖစ္ေပၚေစ ႏိုင္ပါသည္။ (e-Governance) တြင္၊ (e-Administration)၊ (e-Citizen and e-Services)ႏွင့့္ (e-Society) တုိ႕ပါ၀င္ လ်က္႐ွိပါသည္။ (e-Administration) ေၾကာင့္ အစိုးရ လုပ္ငန္းမ်ား စီမံအုပ္ခ်ဳပ္ လုပ္ကိုင္မႈမ်ား တိုးတက္ေကာင္းမြန္ လာျခင္းေၾကာင့္ ျပည္သူလူထုသို႔ အစိုးရ ေဆာင္႐ြက္မႈမ်ားတို႔ကို ေကာင္းမြန္ စြာေပးႏိုင္ရန္ (e-Citizens and e-Services) မ်ား ေပၚေပါက္လာသကဲ့သို႔ အစိုးရ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းမ်ား ႏွင့္ လူမႈအဖြဲ႕အစည္းမ်ားပါမက်န္ အားလံုးဆက္ စပ္ေဆာင္႐ြက္လ်က္႐ွိေသာ ျဖစ္စဥ္ႀကီးေၾကာင့္ (e-Society) ၾကီး ေပၚေပါက္လာေစႏိုင္ပါသည္။
e-Government လုပ္ငန္းအဆင့္ဆင့္ အေကာင္အထည္ေဖာ္ေဆာင္႐ြက္ပံု (e-Government Development Models)
e-Government လုပ္ငန္း ေအာင္ ျမင္စြာ အေကာင္အထည္ေဖာ္ႏိုင္ရန္မွာ ခ်မွတ္ေသာမဟာဗ်ဴဟာ၊ ပါ၀င္ သက္ဆိုင္သူမ်ား၊ နည္း ပညာစသည္တို႔အားလံုးကို ေပါင္းစပ္ညိႇႏႈိင္းကာ လက္ေတြ႕ အေကာင္ အထည္ေဖာ္ရေသာ က်ယ္ျပန္႔ ခက္ခဲသည့္ လုပ္ငန္းစဥ္ျဖစ္ပါသည္။ ကမၻာေပၚ႐ွိ ႏုိင္ငံအသီးသီး၏ e-Government အသြင္ေျပာင္းလဲမႈျဖစ္စဥ္၏ ပထမဆံုးေသာ အခ်က္မွာ မိမိအဖြဲ႕အစည္းႏွင့္ သက္ဆိုင္ေသာ အေၾကာင္းအရာမ်ားကို Web-site ျပဳလုပ္ၿပီး သတင္းအခ်က္အလက္ ထုတ္လႊင့္ျဖန္႔ခ်ိျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ထို႔ေနာက္ ယင္းအြန္လိုင္းခ်ိတ္ဆက္ ႏိုင္သည့္ (Online Interface)ႏွင့္ အစိုးရ အဖြဲ႕အစည္း၏ အစိုးရအဖြဲ႔အစည္း၏ လုပ္ငန္းမ်ားမ်ားကို ခ်ိတ္ဆက္ႏိုင္ရာမွ ျပည္သူလူထုအေနျဖင့္ အစိုးရလုပ္ငန္းမ်ားႏွင့္ အီလက္ထေရာနစ္ ပံုစံ ခ်ိတ္ဆက္ ေဆာင္႐ြက္လာႏိုင္ခဲ့ၾကပါသည္။ ထို႔ေနာက္ ျပည္သူမ်ားအား ေဆာင္႐ြက္ မႈေပးႏိုင္သည္။ Web-portal မ်ားကို ထူေထာင္ႏိုင္လာသျဖင့္ အစိုးရႏွင့္ ျပည္သူလူထု “One-to-One Relationship” လုပ္ႏိုင္လာရာ အစိုးရႏွင့္ ျပည္သူလူထုအၾကား ႏွစ္လမ္းသြားဆက္သြယ္ႏိုင္မႈ (Two-way Communication Channels) မ်ားကို ေဖာ္ေဆာင္ႏိုင္လာခဲ့ၾကပါသည္။ ထို႔ေနာက္ e-Government ေဖာ္ေဆာင္မႈ ၏ ေနာက္ဆံုးအဆင့္တြင္မူ ျပည္သူလူထုသည္ အစိုးရအဖြဲ႔မ်ားအား သီးျခားစီ အကြဲကြဲအျပားျပား ဆက္ဆံရမည့္အစား အစိုးရ အစုအားလံုးအတြက္ ဆက္သြယ္မႈတစ္ခုတည္း မွတ္ခ်က္တင္ႏိုင္သည္။ “One-Stop-Shop” ပံုစံမ်ိဳး ျဖစ္လာေစပါေတာ့သည္။
ပံု(၃)တြင္ ေဖာ္ျပထားသည့္အတိုင္း သုေတသနျပဳလုပ္ခဲ့သည့္ အဖြဲ႔အစည္းမ်ားမွ e-Government အေကာင္အထည္ေဖာ္မႈ အဆင့္ဆင့္ကို တင္ျပထားခဲ့ပါသည္။ တင္ျပသည့္ ႐ႈေထာင့္ မတူညီသည္က လြဲ၍ အေျခခံအားျဖင့္ ခပ္ဆင္ဆင္ပင္ျဖစ္ၾကပါသည္။ သို႔ေသာ္ ကမၻာေပၚတြင္ e-Government အေကာင္အထည္ ေဖာ္ေရးအတြက္ ပံုေသလိုက္နာရမည့္ တိက်ေသာ ပံုေသနည္းမ်ိဳးမ႐ွိဘဲ သက္ဆိုင္ရာ တိုင္းျပည္၏ အေျခအေနေပၚတြင္မူတည္ၿပီး ကြဲျပားျခားနားမႈ မ်ား ႐ွိႏိုင္ပါသည္။ မည္သို႔ပင္ဆိုေစကာမူ အစပိုင္းတြင္ Initiation (သို႕) Information Publishing (သို႕) Catalogue (သို႕) One-way Communication ၾကရၿပီး ေနာက္ဆံုး အဆင့္တြင္ Customization (သို႕) Full Integration (သို႕) Horizontal Integration across Government Administration စသည့္ အဆင့္သို႔ ေရာက္႐ွိသြားၾကမည္ ျဖစ္ပါသည္။
Lame & Loc (2001) မွ အဆိုျပဳ တင္ျပေသာ e-Government အေကာင္အထည္ ေဖာ္မႈအဆင့္ဆင့္ကို ပံု (၄) တြင္ အေသး စိတ္ ေလ့လာႏိုင္ပါသည္။
Layne &Lee ၏ တင္ျပခ်က္မွာ အစိုးရလုပ္ငန္းမ်ား Website လႊင့္တင္ၿပီး မိမိအဖြဲ႕အစည္း အေၾကာင္းအရာမ်ားကို Catalogue ကဲ့သို႔ တင္ျပၿပီး လိုအပ္သည့္ပံုစံ (Form) မ်ားကို Download ယူႏိုင္ေသာ One-way Communication ျဖင့္စပါသည္။ ထို႔ေနာက္ အစိုးရေဆာင္႐ြက္မႈမ်ားကို Online ရယူႏိုင္ေသာ အစိုးရလုပ္ေဆာင္ရမည့္ပံုစံ (Form) မ်ားကို Online တင္ႏိုင္ကာ Tow-Way အလုပ္လုပ္ႏိုင္သည့္ အဆင့္ျဖစ္လာပါက တိုက္႐ိုက္ အစိုးရအဖြဲ႕အစည္းမ်ားႏွင့္ အထက္ႏွင့္ေအာက္ ေဒါင္လိုက္ ေပါင္းစပ္ သြားေသာ (Vertical Integration) ျဖစ္သြားရာမွ ေနာက္ဆံုးတြင္ အစိုးရ လုပ္ငန္းမ်ားအၾကား အလ်ား လိုက္ေပါင္းစပ္သြားေသာ (Horizontal Integration) ျဖစ္သြားရာက အစိုးရအဖြဲ႕ အစည္းတစ္ခု တည္းပံု ျဖစ္သြားရာက ျပင္ပလူမ်ားအေနျဖင့္ အစိုးရ လုပ္ငန္းမ်ား အားလံုးကို တစ္ေနရာတည္း ဆက္သြယ္႐ံုျဖင့္ ေဆာင္႐ြက္ႏိုင္ေသာ One-Stop-Shop ပံုစံ ျဖစ္သြား ႏိုင္ေၾကာင္း ကို ေဖာ္ျပထားျခင္းျဖစ္ ပါသည္။
Watson & Mundy (၂၀၀၁)အဆိုျပဳတင္ျပထားေသာ e-Government ျဖစ္ေပၚတိုးတက္မႈတြင္ (Initiation) ၊ (Infusion)ႏွင့္ (Customization) ဟူေသာ အဆင့္(၃)ဆင့္ကိုသာ လြယ္ကူ႐ွင္းလင္းစြာ တင္ျပထားပါသည္။ ပထမအဆင့္အစပ်ိဳးခ်ိန္ (Initiation) တြင္ Website ျဖင့္ ျပည္သူလူထုသိရန္ သက္ဆိုင္ရာ အစိုးရ အဖြဲ႔အစည္းႏွင့္ သက္ဆိုင္ေသာ သတင္းအခ်က္အလက္မ်ားကို လႊင့္တင္ထုတ္ ျပန္လာသည့္ အေျခအေန၌ ျပည္သူလူထုသည္ ယင္းအစိုးရ Website ျဖင့္ ဆက္သြယ္ႏိုင္ မည္ျဖစ္ပါသည္။ ဒုတိယအဆင့္ (Infusion) တြင္မူ အစိုးရတစ္ခုလံုုး အီလက္ထေရာနစ္ အစိုးရ ျဖစ္သြားကာ ျပည္သူလူထုအေနျဖင့္ အစိုးရႏွင့္ သက္ဆိုင္သမွ်အားလံုးကို လြတ္လပ္ က်ယ္ျပန္႔စြာ ထိစပ္ႏိုင္႐ံုသာမက အစိုးရအတြက္ ေပးေဆာင္ၾကရမည့္ အခြန္အခအားလံုးကိုလည္း Online ေပးႏိုင္ေသာ အေျခအေနျဖစ္ပါသည္။ ေနာက္ဆံုးအဆင့္ (Customization) တြင္မူ အစိုးရႏွင့္ျပည္သူ One-To-One ထိစပ္ ဆက္ဆံႏိုင္မႈ႐ွိသြားကာ ျပည္သူတစ္ဦးခ်င္းစီ အေၾကာင္းအရာအလံုးစံု အလြယ္တကူ သိ႐ွိႏိုင္ရန္ မွတ္တမ္းတင္ သိမ္းဆည္းထားသကဲ့သို႔ ျပည္သူ တစ္ဦးခ်င္းစီမွလည္း မိမိႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာ အေၾကာင္းအရာမ်ားကို လိုအပ္ သလို ျပင္ဆင္ေျပာင္းလဲမႈမ်ား လည္း ျပဳလုပ္သြားႏိုင္မည့္ အေျခအေနျဖစ္မ်ိဳးျဖစ္ပါသည္။ e-Government တစ္ဆင့္ၿပီး တစ္ဆင့္ ျဖစ္ထြန္းေအာင္ ျမင္လာသည္ႏွင့္အမွ် e-Democracy ပံုစံ လည္း က်ယ္ျပန္႔ ထြန္းကား လာႏိုင္မည္ ကိုလည္း ေဖာ္ျပထားပါသည္။
ပံု (၁) Reinventing Service Delivery
ပံု (၂) Overlapping Domains of e-Governance
ပံု (၃) e-Government Development
ပံု (၄) Strategic Phases of e-Government Development
